Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus L.)
CIEKAWOSTKA
Nazwa Chelidonium jest to greckie słowo “Jaskółka” – Według Pedaniosa Dioskurydesa odnośni się do terminu zakwitania i obumierania rośliny, co jest równoważne z terminem przylotu i odlotu jaskółek. Natomiast angielski botanik i lekarz Nicholas Culpeper twierdzi, że jaskółki wykorzystywały je do regeneracji oczu, w przypadku wydłubania ich pisklętom.
Samo słowo chelidonium pojawiło się również w Starożytnym Rzymie i tam wykonywano z glistnika maść na oczy. Dzisiejsze badania już potwierdzają, że akurat w przypadku regeneracji oczu się nie sprawdza, tak samo jak nie działa moczopędnie i przeciwkaszlowo – chociaż w przypadku uporczywego kaszlu można go skutecznie wykorzystać w połączeniu z innymi ziołami.
[FMP]
“Majus” to nazwa gatunkowa znacząca “większy”.
Alchemicy nazywali korzeń glistnika “Kamieniem mądrości” lub “Darem niebios”.
W Polsce najstarsza udokumentowana nazwa glistnika to Złotokwiat, którą zapisano w rękopisie z 1468 roku.
Klasycznie już w Starożytnej Grecji i Rzymie jego specyficzne właściwości były wykorzystywane do odrobaczania układu pokarmowego.
Glistnik był od zawsze cieszył się popularnością i był badany przez takie sławy naturoterapii jak: Teofrast z Eroses, Dioskurydes, Hildegarda z Bingen, Paracelsus i Pierandrea Matthioli.
Przed wojną podjęto próbę wstrzykiwania wyciągów glistnika w leczeniu nowotworowego guza! Współcześnie niektóre leki przeciwnowotworowe zawierają w sobie alkaloidy glistnika.
W XXI zaczęto ograniczać stosowanie glistnika z uwagi na jego działanie niszczące wątrobę. Co ciekawe, wielu fitoterapeutów uważa, że takie działanie nie występuje gdy do leczenia wykorzystujemy całą roślinę, a to destrukcyjne działanie odnosi się wyłącznie do wyizolowanych alkaloidów.
Ostatnią ciekawostką jest to, że podczas obchodzenia Bożego Ciała, odwar z glistnika wyparzał garnki, “aby więcej śmietany było na wierzchu”.
OPIS ZIOŁA
Glistnik jest popularnym zielem rosnącym na terenach całej polski. Jest również łatwy w uprawie. Surowcem są liście, owoce, korzeń oraz ziele.
Alkaloidy glistnika są wykorzystywane tam, gdzie potrzebne jest działanie bakteriobójcze, pierwotniakobójcze oraz grzybobójcze, dlatego glistnik (a dokładnie pomarańczowy sok) jest najpopularniejszym ziołem na kurzajki.
Wodne i wodno-alkoholowe wyciągi były wykorzystywane przed wojną w leczeniu wrzodów żołądka, dwunastnicy oraz owrzodzeń jelita grubego – jego właściwości przyspieszają gojenie wrzodów. Dzisiaj już się tego odradza.
Zmniejsza wydzielanie siarkowodoru w jelicie grubym oraz produkcję zbędnych amin. Dzięki temu bardzo dobrze wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego i mięśniowego!
Co ciekawe, świeżym sokiem z glistnika kiedyś leczono również gruźlicę skóry i kłykciny.
Potwierdzono, że glistnik posiada działanie antyosteoporetyczne, neuroochronne i radioochronne!
Glistnik w połączeniu z dymnicą i siwcem nasila działanie przeciwkaszlowe.
Z tymiankiem, cząbrem lub macierzanką oraz w połączeniu z ziołem wydzielającym śluz, hamuje kaszel i objawy związane z zapaleniem krtani i gardła.
Zatrucia tą rośliną przytrafiają się najczęściej narkomanom, którzy próbują wykorzystać ją w zamian za mak lekarski. Objawy, które pojawiają się podczas zatrucia są bardzo charakterystyczne:
– Ślinotok
– Ból brzucha, biegunka
– Zawroty głowy
– Zaburzenia świadomość, a nawet zapaść.
W ramach zatrucia podaje się białko kurzego jaja albo chude mleko, po czym płucze się żołądek. Zwierzęta nie lubią nieprzyjemnego zapachu, które wydziela glistnik, dlatego u nich zatrucia się nie zdarzają. Pamiętam jak wypasałem z dziadkami krowy na łąkę – trawa była wyjedzona, a pozostawały tylko nieobgryzione kępki glistnika.
Te świetne właściwości glistnik zawdzięcza pomarańczowemu sokowi, który również jest wykorzystywany zewnętrznie do niszczenia brodawek, raka skórnego oraz wspomnianych już kurzajek, chociaż z moich doświadczeń wynika, że z wielomiesięcznymi kurzajkami radzi sobie o wiele gorzej.
KIEDY WARTO STOSOWAĆ
Jako środek rozkurczowy (układu żółciowego, moczowego, jelitowego).
Do przyspieszenia wydzielania żółci, przy jej zastojach.
Stany zapalne kanalików żółciowych
W leczeniu biegunek i bolesnych zaparć.
W leczeniu brodawek i kurzajek.
Do zmniejszania bólów miesiączkowych.
W leczeniu stanów lękowych i nerwic wegetatywnych
Był stosowany również na:
Wrzody żołądka, dwunastnicy i owrzodzenia jelita grubego.
OPIS BOTANICZNY
Glistnik jaskółcze ziele kwitnie od maja do września. Podobno nasiona są rozsiewane przez mrówki, które przyciąga elajosom. Najczęściej można go spotkać w miejscach ruderalnych oraz na obrzeżach lasów i w zaroślach.
Glistnik charakteryzuje się specyficznym widlastym rozgałęzieniem (od 0,3 do 1m wysokości). Jego liście wyrastają już od samego korzenia.
Łodygi gdy są młode mogą być pokryte lekkim “owłosieniem”, które z czasem zanika.
Korzeń jest gruby i odrastają z niego korzenie poboczne. Korzeń po przerwaniu wydziela charakterystyczny dla całej rośliny pomarańczowy sok (w korzeniu nawet bardzo silny pomarańcz).
Liście są jasno zielone, a pod spodem jasnosine. Po oderwaniu liści mogą pojawić się kropelki pomarańczowego soku.
Kwiaty są żółte z wystającymi pręcikami.
Owocem jest zielona torebka, która pęka na dwie części. Zawiera dużo nasion o ciemnym zabarwieniu.
Korzenie można zbierać późną jesienią, zimą oraz wczesną wiosną. Jeśli chcemy zebrać ziele w celach leczniczych, to najwięcej alkaloidów posiada w okresie kwitnienia i gdy owocuje (maj-czerwiec).
GALERIA
1/3
2/3
3/3
AKTYWNE SKŁADNIKI
Glistnik w swoim wnętrzu posiada około 30 alkaloidów, z których większość jest głównie skumulowana w pomarańczowym soku.
Należą do nich m.in:
Pochodne benzofenantrydyny:
Chelidonina – Obniża ciśnienie krwi oraz znosi toniczne napięcie mięśni gładkich. Wykazuje pokrewieństwo do papaweryny. Poprzez hamowanie podziału komórek, została uznana trucizną mitotyczną.
Chelerytryna – Posiada właściwości bakterio- i fungistatyczne (hamuje rozwój bakterii i grzybów), może również podrażnić skórę i błony śluzowe. Stosowana bezpośrednio na skórę, wykazuje działanie znieczulające.
Chelitrydyna
Sangwinaryna – Działa żółciopędnie, narkotycznie i rozkurczowo. Co ciekawe w pastach jest wykorzystywana do działania ograniczającego rozmnażanie bakterii, a rozgłos otrzymała, gdy potwierdzono działanie jako promotor apoptozy – a dokładniej programuje śmierć komórek nowotworowych.
Pochodne protopiryny:
Protopina – Jej właściwości są podobne do działania chelidoniny czy nawet homochelidoniny, chociaż dodatkowo powoduje działanie uspokajające oraz działa silniej przeciwbólowo, a w dużych dawkach nawet narkotycznie.
Alfa-allokryptopina i Beta-allokryptopina – Bardzo często występują razem z protopiną i ich działanie wpływa na ośrodkowy układ nerwowy oraz działają przeciwarytmicznie.
Pochodne protoberberyny
Berberyna – W połączeniu z chelidoniną, chelerytryną i sangwinaryną powodują zahamowanie rozwoju pierwotniaków, grzybów, bakterii oraz wirusów. Dodatkowo berberyna posiada właściwości żółciopędne i działająco rozkurczowo na mięśnie gładkie. Siarczan berberyny jest wykorzystywany do zaleczania błon śluzowych w stanach zapalnych oczu (jako krople)
Koptyzyna – Działa przeciwzapalnie. W badaniach na myszach wykazano jej właściwości przeciwdepresyjne z uwagi na to, że jest inhibitorem monoaminooksydazy A.
Stylopina
Oraz alkaloidy chinolizydynowe jak sparteina – która działa przeciwarytmicznie, posiada właściwości zapobiegające migotaniu przedsionków i komór.
W zielu glistnika znajdziemy głównie Koptyzynę.
W korzeniu glistnika znajdziemy głównie Chelidoninę.
W skład glistnika wchodzą również kwasy organiczne jak:
Swoisty kwas chelidonowy,
Jabłkowy,
Cytrynowy,
Ferulowy,
Kawowy,
Kumarynowy
Gentyzynowy
Oraz pochodne kwasów fenolowych, saponiny, enzymy proteolityczne, flawonoidy, aminy biogenne, a nawet witaminę C.
Co ciekawe, substancją zapasową glistnika jest glikogen, a nie skrobia.
SPEKTRUM DZIAŁANIA
Alkaloidy glistnika są wykorzystywane do produkcji chemioterapeutyków i wielu innych leków. Np. preparat Di-Sancor powoduje zahamowanie rozwoju wirusa HIV, a preparat Ukrain jest wykorzystywany przeciwnowotworowo (ma działanie malignotoksyczne, co oznacza że działa toksycznie wyłącznie na komórki nowotowrowe).
Poprawia czynności wydzielnicze wątroby, trzustki oraz jelit.
Zapobiega refluksowi.
Dzięki swoim właściwościom rozkurczającym, żółciotwórczym i żółciopędnym, zapobiega zaleganiu i zastojom żółci oraz przeciwdziała wytrącaniu się złogów żółciowych.
Wysokie dawki obniżają ciśnienie tętnicze krwi, odprężają i wyciszają nas psychicznie i fizycznie.
Wtórne metabolity takie jak chelerytryna i sangwinaryna mają potwierdzone działanie przeciwwirusowe, bakteriobójcze (zwłaszcza w stosunku do bakterii Gram-dodatnich jak gronkowce), grzybo- i pierwotniakobójcze.
Sangwinaryna – jest inhibitorem acetylocholinoesterazy, która jest enzymem rozkładającym neuroprzekaźniki np. acetylocholinę na cholinę i resztę kwasu octowego.
Natomiast chelidonina działa w bliźniaczo jak morfina w stosunku do ośrodkowego układu nerwowego, chociaż słabiej i nie powoduje euforii.
Hamuje procesy dekarboksylacji deaminacji aminokwasów w jelicie grubym.
Poprawia przepływ krwi.
Odciąża wątrobę oraz przyspiesza proces odtruwania.
Zmniejsza napięcie oraz obrzęk pęcherzyka żółciowego.
Pobudza trawienie (wykorzystywany w takich preparatach jak np. Iberogast)
Zapobiega skurczom mięśni gładkich.
Hamuje procesy gnilne w jelitach.
Niszczy drożdżaki i bakterie
JAK PRZYGOTOWAĆ
Osobiście nie polecam wykorzystywania glistnika przez osoby niezaznajomione z ziołolecznictwem! Zawsze stosuj go pod kontrolą fitoterapeuty lub lekarza.
Forma przygotowania będzie zależna od sposoby wykorzystania w danej jednostce chorobowej. Właściwości poszczególnych form będą się różnić z uwagi na inną aktywność substancji aktywnych. Inaczej będzie działał macerat, inaczej intrakt, a inaczej nalewka.
Napary oraz suszenie w wysokich temperaturach, powoduje niszczenie proteidów glistnikowych (proteidy to złożone białka). Ziele suszy się w temperaturze około 30 stopni Celsjusza. Korzenie zbiera się wczesną wiosną lub jesienią i można je suszyć w temperaturze 60 stopni Celsjusza.
Doustne dawki w odwarach – jednorazowo 1-2g, a w ciągu całego dnia 5g, co przekłada się na około 12-30mg alkaloidów. W zależności od zastosowania, warto wykorzystać już gotowe preparaty np. w zaburzeniach ze strony układu pokarmowego: Iberogast
Wg. dr Henryka Różańskiego: “Glistnik najlepiej łączyć z kłączem ostryżu (kurkuma), z zielem rzepiku, z mniszkiem (ziele, korzeń), z boldyną, z zielem kocanki, z zielem szanty, z zielem karczocha, z nasionami mielonymi ostropestu (sylimaryna), z zielem dymnicy, z zielem dziurawca, zielem lebiodki i (lub) zielem cząbru. Glistnik wykazuje wyraźny synergizm z berberysem (liść, owoc, kora), maczkiem kalifornijskim (ziele, korzeń), z siwcem i lepiężnikiem”
Przepisy dr Henryka Różańskiego
Intrakt glistnikowy – Intractum Chelidonii: 1 część świeżego zmielonego ziela lub korzeni zalać 5 częściami 40-50% gorącego alkoholu, odstawić na 7 dni; przefiltrować. Stosować 2-3 razy dziennie po 5-10 ml w 100 ml wody. Zewnętrznie do pędzlowania schorzałych miejsc (bolesne nadżerki w jamie ustnej, polipy, opryszczka, liszaje, liszajce, czyraki, kłykciny, brodawki, owrzodzenia, wypryski, zmiany toczniowe i łuszczycowe) w stanie nierozcieńczonym; do okładów, płukanek i przemywania skóry po rozcieńczeniu: 1 łyżka na 200-220 ml wody przegotowanej.
Nalewka glistnikowa – Tinctura Chelidonii: 1 część suchego zmielonego ziela lub korzeni zalać 5 częściami 40-50% zimnego alkoholu, odstawić na 7 dni; przefiltrować. Stosować 2-3 razy dziennie po 5-10 ml w 100 ml wody. Zewnętrznie do pędzlowania schorzałych miejsc (bolesne nadżerki w jamie ustnej, polipy, opryszczka, liszaje, liszajce, czyraki, kłykciny, brodawki, owrzodzenia, wypryski, zmiany toczniowe i łuszczycowe) w stanie nierozcieńczonym; do okładów, płukanek i przemywania skóry po rozcieńczeniu: 1 łyżka na 200-220 ml wody przegotowanej.
Napar glistnikowy – Infusum Chelidonii: 1 płaską łyżkę zmielonego ziela lub 1 łyżeczkę zmielonych korzeni zalać 1 szklanką wrzącej wody, odstawić pod przykryciem na 30 minut; przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po 50 ml.
Macerat glistnikowy – Maceratio Chelidonii: 1 część świeżego ziela lub świeżych mielonych korzeni zalać 3 częściami ciepłej wody, odstawić na 5 godzin, przecedzić. Przechowywać w lodówce, nie dłużej jednak jak 3 dni. Pić 2-3 razy dziennie po 30 ml. Stosować również jako płukanka, do lewatyw i przemywania skóry. Okłady z maceratu wykazują działanie przeciwbólowe i znieczulające. Macerat można zakonserwować alkoholem 40% (proporcja 1:1).
Przeciwwskazania – Glistnik nie może być wykorzystywany przez kobiety w ciąży, w chorobie wrzodowej, w silnych nieżytach układu pokarmowego oraz przy jaskrze. Badania również potwierdziły dużą wrażliwość komórek wątroby (hepatocytów) na alkaloidy zawarte w glistniku.